Fas – niedoceniany problem

Co roku 9 września obchodzony jest Światowy Dzień FAS, czyli Alkoholowego Zespołu Płodowego. Specjaliści podkreślają, że FAS jest chorobą nieuleczalną, której można uniknąć, zachowując abstynencję w czasie ciąży.

FAS jest często pomijaną i niedocenianą przyczyną trudności rozwojowych u dzieci. Dzieci z płodowym zespołem alkoholowym (FAS, fetal alcohol syndrome),
czyli dzieci, które były narażone na działanie alkoholu w życiu płodowym – a mówiąc wprost – ich matki piły alkohol w ciąży, przejawiają rozmaite deficyty rozwojowe. Zależą one od czasu ekspozycji, okresu ciąży, w którym działał alkohol oraz wielkości jednorazowej dawki. Znaczenie ma to, czy kobieta pije na początku czy na końcu ciąży, czy jednorazowo wypija jedną lampkę wina lub łyk piwa czy teżjedną butelkę. Znaczenie dla rozwoju dziecka ma to, jak odżywia się kobieta, czy prowadzi stresujący tryb życia, czy choruje, czy cieszy się z faktu, że będzie miała dziecko. Można tak wyliczać bez końca. Nigdy nie dość jednak podkreślania, że etanol jest najgroźniejszą dla życia i rozwoju płodu substancją, jaką znamy. Ma wpływ na rozwój somatyczny dziecka, jego
intelekt, rozwój mowy, sprawność motoryczną. Zależność między dysfunkcją mózgu a zachowaniem człowieka została bardzo dobrze udokumentowana w badaniach. Wiadomo, że FAS jako dysfunkcja mózgu na tle alkoholowym, wpływa na zachowanie i emocjonalność dzieci. U wielu dzieci trudno jest rozróżnić, czy trudne zachowania występujące u nich są związane z prenatalną ekspozycją na
alkohol, czy też mają swoje źródło w czynnikach środowiskowych. Do zdiagnozowania pełnoobjawowego FAS konieczne jest potwierdzenie czterech podstawowych kryteriów:

* opóźnienia wzrastania (czyli niedoboru masy i długości ciała),
* charakterystycznego dla FAS fenotypu twarzy (skrócone szpary
powiekowe, zwężona górna warga i spłaszczona rynienka podnosowa),
* nieprawidłowości w obrębie układu nerwowego (mózgu),
* spożywania przez matkę alkoholu w ciąży. W sytuacji, w której nie
można potwierdzić wszystkich kryteriów, mówimy o spektrum
FASD.

Istnieje wiele mitów dotyczących FAS. Spróbujmy przyjrzeć się
niektórym z nich.

Mit 1. FASD można rozpoznać po wyglądzie. FAŁSZ
Fakty: Na charakterystyczny wygląd wpływa picie alkoholu przez matkę w czasie ciąży, gdy kształtuje się twarzoczaszka dziecka. U większości osób z FASD nie widać zewnętrznych, fizycznych dysfunkcji, gdyż uszkodzenie dotyczy mózgu. Właśnie dlatego szeroki zakres objawów występujących w FASD jest nazywany często „niepełnosprawnością ukrytą”.

Mit 2. FASD występuje tylko wówczas, gdy matka jest alkoholiczką lub się upija w ciąży. Sporadyczne, okazjonalne picie alkoholu w ciąży jest bezpieczne.
FAŁSZ
Fakty: Nie istnieje bezpieczna dawka alkoholu w ciąży, nie ma także takiego okresu ciąży, w którym można pić, nie szkodząc potomstwu.

Mit 3. Każdy człowiek jest odpowiedzialny za własne życie,
a jego zachowanie od niego samego. Osoby z FASD po prostu
powinny bardziej się starać.

FAŁSZ
Fakty: Związane z FAS uszkodzenie struktur mózgu sprawia, że kontrolowanie własnego zachowania jest bardzo trudne, a czasem wręcz niemożliwe. To nie jest kwestią wyboru.

Mit 4. FASD dotyczy tylko dzieci i nastolatków. FAŁSZ

Fakty: FAS to niepełnoprawność trwająca całe życie. Nie „wyrasta
się” z FAS. Wręcz przeciwnie – wiele osób zmaga się z rosnącymi wymaganiami otoczenia, ponieważ nie są już dziećmi, a ich zachowania są coraz mniej akceptowane.

Mit 5. Picie alkoholu przez ojca dziecka przed poczęciem może
spowodować FAS.
Fakty: Nie jest to prawdą, niemniej jednak ojcowie odgrywają kluczową
rolę w prewencji FASD przez wspieranie partnerek w decyzji dotyczącej abstynencji w okresie całej ciąży. Ponadto picie alkoholu przez ojca
ma wpływ na jakość materiału genetycznego.

Dużym problemem jest niedocenianie wagi zaburzenia, jakim jest FAS – traktowanie go wyłącznie jako „opóźnienie” bądź „nieharmonijny rozwój”, natomiast w rzeczywistości płodowy zespół alkoholowy FAS to zespół zaburzeń rozwojowych trwający całe życie. Z FAS się nie wyrasta, FAS nie można wyleczyć. Można mu natomiast zapobiegać utrzymując całkowitą abstynencję podczas ciąży.

Małgorzata Klecka, doktor nauk medycznych, psycholog,
terapeutka rodzinna, specjalizuje się w zaburzeniach rozwojowych związanych z wczesną traumą u dzieci. Prezes Fundacji FASTRYGA, dyrektor Ośrodka „Fastryga” w Lędzinach.